برنامه ملی شهاب شناسایی و هدایت استعدادهای برتر

برنامه ملی شهاب شناسایی و هدایت استعدادهای برتر

شناسایی استعدادهای دانش‌آموزان و هدایت و حمایت از آن‌ها، از مهم‌ترین مسائل مورد تاکید صاحب‌نظران، مسئولان عالی نظام و اسناد بالادستی کشور و به‌عنوان وظیفه ذاتی نظام آموزش و پرورش تعریف شده است.

پیش از تاسیس بنیاد ملی نخبگان، دانش‌آموز دارای استعداد برتر، تنها به فرد موفق در رقابت‌های تحصیلی گفته می‌شد که بتواند به مراکز خاص مانند مدارس تیزهوشان راه یابد که این نوع نگرش، منجر به ایجاد محدودیت برای عموم دانش‌آموزان می‎شد.

اما مطابق با سیاست‌های اتخاذشده در بنیاد ملی نخبگان، دانش‌آموز دارای استعداد برتر، صرفا فرد درس‌خوان و باهوش نیست، بلکه دانش‌آموزی است که توانایی برجسته‌ای در حوزه‌های مختلف استعدادی از خود بروز دهد و از خلاقیت و پشتکار نیز بهره‌مند باشد.

در این راستا مصوبه طرح «شناسایی و هدایت استعدادهای برتر» (شهاب)، که مهم‌ترین برنامه شناسایی مستعدان در عرصه آموزش عمومی و با هدف شناسایی و هدایت آموزشی، تربیتی و معنوی مستعدان از دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه عمومی است، در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۸۶ به تصویب هیئت امنای بنیاد ملی رسید.

پس از آن شیوه‌نامه اجرایی برنامه ملی شهاب بر اساس اهداف مشترک بنیاد ملی نخبگان در سند راهبردی کشور در امور نخبگان و وزارت آموزش و پرورش در سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش طراحی و تدوین شد و «شورای راهبری برنامه ملی شهاب» با مسئولیت راهبری و نظارت در بنیاد ملی و «ستاد مرکزی برنامه شهاب» با مسئولیت اجرایی‌سازی برنامه در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد.

با توجه به اجرای موفق برنامه در سال تحصیلی ۹۴-۱۳۹۳، مقام معظم رهبری در دیدار با شرکت‌کنندگان در«نهمین همایش ملی نخبگان فردا» در تاریخ ۲۲/۷/۱۳۹۴، برنامه شهاب را بسیار مهم و خوب دانستند و بر دنبال کردن برنامه تاکید فرمودند. ایشان هم‌چنین درباره اهمیت برنامه فرمودند: «شناسایی استعدادهای برتر در دوران تحصیلات ابتدایی و تحصیلات متوسطه بسیار مهم است، این چیزی است که نخبه حقیقی را به ما می‌شناساند، این چیزی است که نوابغ را به ما می‌شناساند.»

واژگان کلیدی در برنامه ملی شهاب

۱٫ صاحب استعداد برتر: به فردی اطلاق می‌شود که با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود امکان رسیدن به مرحله نخبگی را داراست، ولی هنوز زمینه‌های لازم برای شناسایی کامل و بروز استعدادهای ویژه او فراهم نشده است.

۲٫ اجتماع نخبگانی: افراد یا گروه‌هایی که به تشخیص بنیاد ملی نخبگان، توانمندی‌های بالقوه یا بالفعل انجام فعالیت‌های نخبگانی را دارا هستند؛ بنابراین شامل همه افراد و گروه‌های نخبه و صاحب استعداد برتر است.

۳٫ استعداد: استعداد عبارت است از قابلیت و توانایی در یادگیری همراه با بروز قابلیت شخصی و انجام ماهرانه یا مبتکرانه یک کار خاص.

۴٫ استعداد کلامی: توانایی یادگیری و ‎به‌کارگیری ماهرانه نحو (ساختار زبان)، آواشناسی (صداهای زبان)، معناشناسی (معنای زبان) و جنبه‎های عملی زبان.

۵٫ استعداد ریاضی: توانایی یادگیری، شناسایی و کشف الگوها و روابط منطقی و به‌کارگیری درست اعداد و ارقام و بیان استدلال‌های منطقی و درست.

۶٫ استعداد هنری: توانایی در حیطه فعالیت‎های هنری مانند نقاشی، خط، تئاتر و مشابه آن.

۷٫ استعداد فضایی: توانایی درک درست جهات به صورت مکانی- بصری و ایجاد تغییر در این ادراک و تصویرسازی و بازنمایی افکار مکانی- بصری.

۸٫ استعداد حرکتی: قابلیت یادگیری کنش‎های بدنی و بروز ماهرانه یا مبتکرانه حرکتی (حرکت‎آفرینی).

۹٫ استعداد اجتماعی: شناخت خود و توانایی عملکرد مناسب براساس آن. داشتن تصویر روشنی از توانایی‎ها و محدودیت‎های فردی، آگاهی از حالات درونی، مقاصد، انگیزه‎ها، خلق‌وخو، قدرت خویشتن‎داری، انضباط فردی، ادراک و عزت ‎نفس.

۱۰٫ استعداد علوم: توانایی افراد در حیطه‎های علوم زیستی، فیزیک و شیمی.

۱۱٫ استعداد فرهنگ دینی: توانایی افراد در امور دینی و مذهبی. (مترادف با سازه هوش معنوی). هوش معنوی نشان‎دهنده و حلال مسائل معنایی و ارزشی است که به وسیله آن می‎توان به زندگی وسعت بخشید و آن را غنی‎تر ساخت و معنای بودن را دریافت. هوشی که به وسیله آن می‎توان مسیر‎ها و راه‌کارهای موجود در زندگی را ارزیابی کرد.

از سوی ‌دیگر با توجه به سند راهبردی کشور در امور نخبگان، نخبگی سه مؤلفه اصلی دارد:

الف) برخورداری از هوش، خلاقیت، انگیزه و توانمندی‌های ذاتی خدادادی

ب) کسب خبرگی در یک حوزه تخصصی

ج) اثرگذاری در خلق و گسترش علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت کشور

با توجه به این تعریف، می‌توان نخبگی را فرایند و زنجیره‌ای به‌هم‌پیوسته دانست که نقطه آغاز آن، استعداد برتر است. در صورتی که افراد صاحب استعدادهای برتر، به کسب خبرگی و تخصص در زمینه تخصصی مرتبط با استعداد خویش بپردازند، دومین حلقه از این فرایند نیز پیموده می‌شود. در این مرحله نیز این افراد به مرور، در صورت کسب توان تخصصی کافی و جایگاه اجتماعی در جامعه تخصصی مرتبط، دارای قدرت تاثیرگذاری می‌شوند و توانایی تحول‎آفرینی در آینده جامعه را به دست می‌آورند. بررسی وضعیت و شرح حال شخصیت‌های برجسته و نخبگان جوامع انسانی که تاثیرات شگرفی بر اجتماع خود داشته‌اند، موید این نکته است که بسیاری از این افراد، در چنین مسیری قرار داشته‌اند: افرادی دارای استعداد بالا در یک یا چند زمینه که به مرور، بر خبرگی و کارآزمودگی خود در آن حوزه افزوده‌اند تا به سطح تاثیر‎گذاری رسیده‌اند.

هم‌چنین تطبیق مسیر نخبگی بر دوره‌های سنی زندگی انسان نیز بیان‌گر آن است که مهم‎ترین مولفه این چرخه در دوران خردسالی تا جوانی، برخورداری از استعداد برتر نسبت به دیگر هم‌سالان است. کودکان بااستعداد، نقطه آغاز مسیری هستند که در صورت پیموده شدن موفقیت‎آمیز، به نخبگی می‌انجامد و از این‌رو می‌توان دانش‌آموزان بااستعداد را نخبه بالقوه آینده دانست.

با توجه به این، برنامه «شناسایی و هدایت استعدادهای برتر» (برنامه ملی شهاب)، یکی از مهم‎ترین فعالیت‎های مشترک وزارت آموزش و پرورش و بنیاد ملی نخبگان است که با هدف تحقق این مهم و هموار کردن مسیر نخبگی اجرا می‎شود.

۱٫ مبانی نظری برنامه ملی شهاب در بنیاد ملی نخبگان و وزارت آموزش و پرورش

۱٫ «سند راهبردی کشور در امور نخبگان» در بنیاد ملی نخبگان

۱-۱٫ برای تحقق نظام مطلوب نخبگانی اصول اساسی حاکم است که شامل موارد زیر است:

۱٫ دارا بودن استعداد درخشان و توانمندی‎های ذاتی ویژه، «نعمت‎هایی تعهدآور» هستند نه «مزیت‎هایی توقع‎آفرین».

۲٫ توجه ویژه به این افراد به صرف برخورداری از این توانمندی‎ها و ایجاد توقع در آن‌ها مردود است.

۳٫ ترجیح دادن «روحیه جهادی» بر «روحیه تافته جدا بافته بودن»

۴٫ رویکردهای بنیادین برای سیاست‎گذاری در نظام نخبگانی مطلوب

الف) شناسایی‌کنش‎گرایانه (و نه واکنشی) اجتماعات نخبگانی از طریق رصد رفتار و فعالیت‎های نخبگانی آنان به شکل پویا (رویکرد فعال در مقابل رویکرد منفعلانه و خوداظهارانه)

ب) شناسایی افراد و گروه‎های صاحب‎ استعدادهای برتر با رویکرد «نامشهود» و «نامحسوس» (به جای «نشان‎دارکردن» و «برچسب زدن» به آن‌ها)

ج) تربیت و توانمند کردن اجتماعات نخبگانی در محیط‌ واقعی و طبیعی جامعه، نه در محیط جدا و منفک از آن (رویکرد «رشد باغچه‎ای» در مقابل «نگه‎داشت گل‌خانه‎ای»)

۱-۲٫ در عرصه آموزش و پرورش اقدام‎های ملی زیر در سند تدوین شده است:

۱٫ استقرار نظام شناسایی و هدایت استعدادهای برتر با روش‎های مربی‎محور، مرحله‎ای و نامحسوس، با تاکید هم‌زمان بر سه وجه آموزشی، تربیتی و پژوهشی ( اقدام ۱-۲-۱)

۲٫ برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح کیفی آموزش‌های مدرسه‌ای (در همه دوره‌های تحصیلی) به منظور پرورش خلاقیت، مهارت حل مسئله، آداب ‌و مهارت‌های زندگی دردانش‌آموزان ( اقدام ۱-۲- ۲)

۳٫ توسعه آموزش‎های خاص «برون‎مدرسه‎ای» از طریق گسترش مراکز آموزشی، تربیتی و پژوهشی در حوزه‎های متنوع مورد علاقه دانش‎آموزان (اقدام ۱-۲-۳)

۴٫ تمهید شرایط و تنظیم استانداردها، نظام‎نامه‌ها، ضوابط و مقررات برای مشارکت بیشتر بخش غیردولتی در تاسیس و فعالیت مدارس، مراکز آموزشی تخصصی و نهادهای نخبه‎پرور در حوزه‌های مختلف و با روش‎ها و محتوای درسی متنوع (اقدام ۱-۱-۳)

۵٫ برنامه‎ریزی برای ارتقای سطح دانش و مهارت معلمان و مربیان مدارس برای هدایت هدفمند صاحبان استعدادهای برتر از طریق برنامه‎های آموزشی کوتاه‎مدت و ترویجی (اقدام ۱-۲-۴)

۶٫ تقویت و گسترش مشاوره‌های تحصیلی و افزایش آشنایی افراد با رشته‌های تحصیلی در آموزش متوسطه، دانشگاه و حوزه‌های علمیه به منظور انتخاب آگاهانه و هدفمند رشته‌های تحصیلی با تاکید ویژه بر رشته‌های علوم انسانی (اقدام ۱-۲-۵)

۷٫ تدوین و اجرای برنامه‎های آموزشی و مشاوره برای خانواده‎های صاحبان استعدادهای برتر به منظور افزایش آگاهی و مهارت آنان برای تربیت، هدایت و تعامل با فرزندان خود (اقدام ۱-۲-۱۰)

۸٫ ایجاد و گسترش پارک‌های آموزشی و تقویت و سامان‌دهی فرایند طراحی، تولید و توزیع وسایل بازی کودکان به منظور پرورش خلاقیت و مهارت حل مسئله در کودکان با تکیه بر فرهنگ اسلامی – ایرانی و رعایت استانداردهای سلامت و ایمنی (اقدام ۱-۲-۱۱)

۹٫ حمایت از متشکل شدن دانش‌آموزان فعال در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فناورانه، فرهنگی، قرآنی و هنری در قالب پژوهشکده‌های دانشجویی و پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی، انجمن‌های علمی،کانون‌های فرهنگی ـ هنری، تشکل‎های نخبگانی و مانند آن با رعایت ضوابط و مقررات جاری کشور و با تاکید بر سهولت تاسیس گروه، ضابطه‌مندی و مسئولیت‌پذیری، نظارت و پایش مستمر و پشتیبانی مرحله‌ای و تدریجی از آن‌ها (اقدام ۲-۲-۳)

۱۰٫ ایجاد یک مدیریت واحد ستادی در وزارت آموزش و پرورش جهت برنامه‌ریزی نظام شناسایی، هدایت و آموزش استعدادهای برتر و هماهنگ با سیاست‌های کلان بنیاد ملی نخبگان  (اقدام ۴-۱-۲)

۲٫ نکات اصلی سند تحول بنیادین در وزارت آموزش و پرورش در خصوص استعدادهای برتر به صورت زیر است:

• تاکید «چشم‎انداز مدرسه در افق ۱۴۰۴» بر مدارس‎کیفی ‎جامع

۱٫ ظرفیت پذیرش تفاوت‎های فردی،کشف و هدایت استعداهای متنوع فطری

۲٫ پاسخ‎گو بودن نیازها، علایق و رغبت دانش‎آموزان در راستای مصالح و چهارچوب نظام معیار   اسلامی

• آن‌چه برای نیل به این هدف باید اجرا شود:

۱٫ طراحی و تدوین برنامه تعلیم و تربیت انعطاف‎پذیر و متناسب با ویژگی‎های شخصیتی و محیطی استعدادهای‌گوناگون دانش‎آموزان، به منظور شکوفایی استعدادهای خاص و افزایش کارآمدی و مفید بودن آن‌ها

۲٫ تامین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت‎های تعلیم و تربیت با کیفیت مناسب با توجه به تفاوت‎ها و ویژگی‎های دختران و پسران مناطق مختلف

اهداف برنامه ملی شهاب

۱٫ شناسایی، هدایت‎ آموزشی، تربیتی و معنوی مستعدان دوره ابتدایی تا پایان دوره آموزش عمومی

۲٫ پرورش مستعدان برتر و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رشد و بالندگی آنان به‌عنوان سرمایه‌های ملی و خدادادی

۳٫ تقویت و درونی‌کردن هویت دینی و ملی مستعدان در دوره‌های تحصیلی به منظور احساس مسئولیت برای ایفای نقش سازنده در اعتلای کشور

۳٫ ساختار تصمیم‌گیری و اجرایی برنامه ملی شهاب

لینک خبر

منبع: بنیاد ملی نخبگان